Τεκκές τ' Ανεμόμυλου ή Σερίφ Σουλτάν

Ο Τεκκές όταν υπήρχε ο ανεμόμυλος χωρίς το νέο οίκημα του Χότζα


Ο Τεκκές με το νέο οίκημα του Χότζα

Η κατεδάφισή του

Ο Τεκκές το 1892

Ανασχεδίαση του

Ήταν στο ύψωμα όπου υπάρχει το αρχαίο θέατρο, στη κορυφή του οποίου υπήρχε ένας ανεμόμυλος, απ' όπου πήρε και το όνομα του. Ο χώρος είναι παραδίπλα από το λόφο της Αγίας Κυριακής της Επάνω Σκάλας. Ο Τεκκές τ'Ανεμόμυλου ή Σερίφ Σουλτάν ήταν το ιερότερο προσκύνημα των Μουσουλμάνων στη Λέσβο. Στο εσωτερικό του φιλοξενούσε τον τάφο του Serif Ebu'l Hasen, 27ου απογόνου του Προφήτη Μωάμεθ. O Hasen πέθανε εδώ ταξιδεύοντας από την Κωνσταντινούπολη για το προσκύνημά του στη Μέκκα. Έξω από το περιφραγμένο τεκέ είχε χτισθεί νέο οίκημα για το Χότζα, όμως μόλις έγινε η καταστροφή του 22 οι εργασίες σταμάτησαν, και έμεινε καρα-γιαπί. Σήμερα υπάρχει το χάλασμα του οικήματος.

Συμπληρωματικές πληροφορίες και η φωτογραφία του 1892 από τον Μάκη Παυλέλλη

Τζαμί Πολιχνίτου - Cami of Polihnitos

 

Το Τζαμί σχεδόν δίπλα με την Εκκλησία του Πολιχνίτου, τον Άγιο Γεώργιο, 1924
Ανάρτηση του Γιώργου Χατζηπαρασκευά στο Lesvosoldies

Κωνσταντίνος Μαλέας - Τεμένη στη Μυτιλήνη

 

Από το 1921 ως το 1923 ο Κωνσταντίνος Μαλέας έζησε και εργάστηκε στη Χίο και τη Λέσβο.

Από την περίοδο παραμονής του στη Λέσβο και στη πόλη της Μυτιλήνη ζωγράφισε αρκετά θέματα με τα τεμένη και τα ευκτήριά της, όπως όλα τα παρακάτω. 

Το Αρχοντικό Σελίμ Μπέη (Σήμερα πινακοθήκη του Δήμου Μυτιλήνης)
πίσω δεξιά το Οθωμανικό Γυμνάσιο (σήμερα Δικαστικό Μέγαρό)
μπροστά φαίνεται το Οθωμανικό νεκροταφείο πριν αυτό οικοδοποιηθεί.

Ο τεκκές Άη Γληγόρ που ήταν κάτω από το Κάστρο

Παραλλαγή του προηγούμενου

Παραλλαγή του προηγούμενου

Ο δρόμος από το τον ταρσανά που οδηγεί στη μεσαία πύλη του Κάστρου.
Δεξιά διακρίνεται μια οθωμανική κρήνη που δεν υπάρχει πλέον

Η μοναδική απεικόνιση του Τσιναρλή (ή Τσινάρ) Τζαμί. 

Το Καντρί τζαμί.

Το Καντρί τζαμί.

Το Καντρί τζαμί.

Το Κάστρο Μυτιλήνης

Το Κάστρο Μυτιλήνης

Άη Γληγόρ Τεκκές

Πίνακας του Κωνσταντίνου Μαλέα του 1922

Παραλλαγή του πρώτου θέματος

Ήταν ένα μουσουλμανικό ευκτήριο, (Μεστζίτ). Βρισκόταν απέναντι από το του τούρκικο Γυμνάσιο (σημερινό δικαστήριο) και στα μισά του δρόμου που οδηγούσε στη μεσαία τη δυτική πύλη του Κάστρου την γνωστή Ορτά-Καπού των τούρκων και κοντά στις Δυτικές επάλξεις. Ο τεκές ήταν λιθόκτιστος, κεραμοσκέπαστος και χαμηλός. Η είσοδος και τα παράθυρα καμαρωτά. Η ΝΑ πλευρά του σκεπαζόταν με έναν περίεργο θόλο του Μεντρεσέ. Είναι γνωστό πως οι τούρκοι πως μετατρέποντας χριστιανικό ναό σε τζαμί αγνοούσαν την ανατολική πλευρά και αξιολογούσαν την νότια όπου άνοιγαν στη βορεινή πλευρά εφ' όσον βέβαια ή προς Νότον νοητή ακτίνα κατευθυνόταν στη Μέκκα. 

Η έκτασή του 10,8μ x 8,45μ. το ύψος του 3,20μ και η αυλή του ήταν 210 τμ. Δίπλα και βορεινά στον τεκκέ ήταν η κατοικία του χότζα και ανατολικά του το νεκροταφείο με τα ψηλά του κυπαρίσσια του. 

Από το άρθρο του Παναγιώτη Ι. Σαμάρα
Μουσουλμανικά Τεμένη και Ευκτήρια της Μυτιλήνης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Από έκδοση της Εταιρίας Λεσβιακών Μελετών

Τσιναρλή Τζαμί ή Τσινάρ Τζαμί Μυτιλήνης

Μαλέας Κωνσταντίνος - Αυλή τζαμιού στη Μυτιλήνη (1921-1923)

Απόσπασμα φωτογραφίας των Αδελφών Χουτζαίου, μερική άποψης Μυτιλήνης 11-9-1928
(φωτ. από το βιβλίο του Στρατή Αναγνώστου, Η Παλιά Μυτιλήνη 2013)

Ένα από τα παλαιότερα και πλουσιότερα τζαμιά της Μυτιλήνης και το δεύτερο σε μέγεθος που δεν υπάρχει πια σήμερα ήταν το Τσινάρ τζαμί ή Τζαμί του Πλατάνου. Είχε κτισθεί στο τέλος του 18ου αιώνα και επισκευάστηκε ριζικά μετά το μεγάλο σεισμό του 1867.

Βρισκόταν στην περιφέρεια Τσιναρλή και στη θέση που σήμερα είναι ο Εθνικός Παιδικός Σταθμός. Ανήκε στην Μουσουλμανική Κοινότητα Μυτιλήνης και είχε πολλά ελαιοκτήματα (24), περιβόλια πολλά ακίνητα (40 μαγαζιά) στην Κουλμπάρα και στην Αγορά Μυτιλήνης. Το Τζαμί ήταν μονώροφο, λιθόκτιστο κεραμιδοσκέπαστο. Συνόρευε ανατολικά, δυτικά και νότια με δρόμους και βορεινά με το σπίτι του Ιζέτ Βέη.

Η έκταση του τεμένους ήταν 12,20 (πλάτους) 14.50 (μήκος) και το ύψος του 7 μέτρα. Ο εξωνάρθηκας ήταν ανοιχτός και από τις τρείς πλευρές και τριγυρισμένος από οκτώ κολώνες, έξ της πρόσοψης και δύο πλάγιες και είχε πλάτος 12,20, βάθος 4,70 και ύψος 6μ. Ο ψιλός και γραφικός μιναρές του υψώνονταν στ Β δυτική γωνιά και πλάι του ήταν η σκάλα του γυναικωνίτη.
Πίσω από το τζαμί, από τη νότια πλευρά του υπήρχε ένα μικρό νεκροταφείο, περιμανδρωμένο με λιθόκτιστους τοίχους και Ν δυτικά με μια σειρά από πέντε κυπαρισσιών. Γύρω του ένα σταυροδρόμι, μερικά χαρέμια, (του Μπεκήρ Βέη – Σπίτι και οικόπεδο- του Αλή Βέη, του Χαϊδάρ εφέντη, του Χακκί Σουρμελή). 

Η αυλή του τζαμιού με έκταση 1512τ.μ. εκτεινόταν ολόκληρη στη βορεινή πλευρά. Από τα δέντρα της ξεχώρισαν ένας πελώριος πλάτανος που σκίαζε τη μισή αυλή, δύο κυπαρίσσια, τέσσερες τσικουδιές. Στη βορεινή πλευρά ένα κηπάριο και στην ανατολική πέντε βοηθητικοί χώροι, τρεις λιθόκτιστοι και δύο ξύλινοι. Στη Β.δυτική πλευρά του τζαμιού και δίπλα στη βάση του μιναρέ ένα σπιτάκι λιθόκτιστο με ένα δωμάτιο, εκεί έμεινε ο Χότζας. Συνολική έκταση τζαμιού και αυλής 1630 τμ. Στο μέσον της αυλής βρισκόταν η οκτάγωνη Κρήνη των αγνισμών με τέσσερες κρουνούς και με το νερό της Ουτζάς. Η θολωτή στέγη της ήταν πλινθόκτιστη, με διπλό επίχρισμα από χοντρό και ψιλό κουρασάνι και γύρο της υπήρχε ένα κυκλικό πλαίσιο από τζίγκο. Από τη Κρήνη αυτή υδρεύονταν ελεύθερα όλοι οι περίοικοι του τζαμιού ραγιάδες και τούρκοι. Το Τσινάρ Τζαμί κατεδαφίστηκε το 1931 και στη θέση του ανεγέρθηκε το 1934 ο σημερινός Εθνικός Παιδικός Σταθμός.

Από το άρθρο του Παναγιώτη Ι. Σαμάρα
Μουσουλμανικά Τεμένη και Ευκτήρια της Μυτιλήνης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Από έκδοση της Εταιρίας Λεσβιακών Μελετών

Το Οθωμανικό Σχολαρχείο και Παρθεναγωγείο (Ρουστιέ) του Σκοπέλου - Ottoman School of Skopelos

Σύμφωνα με την επιγραφή στην μπροστινή είσοδο και πάνω από τη πόρτα αναγράφει ότι χτίστηκε το 1298 εγίρας ή το 1880.

Το 1894 ο Γεώργος Αρχοντόπουλος αναφέρει στο «Λέσβος ή Μυτιλήνη ήτοι Συνοπτική Ιστορία»: "Κάτωθες δε είναι η συνοικία Πλάτανος, είς το άκρον τούτο βορειοδυτικών υπάρχουν και οι αρχαί και εγγύς το οθωμανικό Σχολαρχείο και Παρθεναγωγείον κτίριον ωραίον εις θέσιν κατάλληλον"
Το 1906, ο Γεώργιος Π. Πετρέλλης (εφ. Αμάλθεια, αρ. 8545, 6/19-11-1906) γράφει παρόμοια "Εις το βόρειον τμήμα του Σκοπέλου κείται η οθωμανική συνοικία, διατηρούσα σχολαρχείον έξω της κωμοπόλεως, εκτισμένον χάριν και της εν Μεσαγρώ κατά το δυτικόν τμήμα κειμένης οθωμανικής συνοικίας."
Το 1911-1912 σε αναφορά από το Ελληνικό Υποπροξενείο Μυτιλήνης στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος δίνονται τα στατιστικά στοιχεία
Μεσαγρός: Αριθμός Τούρκων Κατοίκων 450
Σκόπελος: Αριθμός Τούρκων Κατοίκων 500
στο μουσουλαμνικό Σχολαρχείο φοιτούν 69 μαθητές
και στο Παρθεναγωγείο 48 μαθήτριες. 

Με δεδομένο ότι με την ανταλλαγή το 1924 έφυγε ο Μουσουλμανικός πληθυσμός από τη Λέσβο, το Οθωμανικό σχολείο λειτούργησε μόλις 44 έτη. 
Κατά το σχολικό έτος 1926-27 και μετέπειτα χρησιμοποιήθηκε ως διδακτήριο έως ότου γίνει η ανέγερση του νέου σχολείου του Σκοπέλου. Το έτος εκείνο διδάσκοντες ήταν ο Πέτρος Ζαργκλής, η Κοραλία Πούλου και ο Ιωάννης Μιχαλακέλλης. Το έτος 1932 χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία και από το 1940 ως σταθμός χωροφυλακής με τα κάτω δωμάτια να λειτουργούν και ως κρατητήρια. Περί του ~1980 ανακαινίσθηκε και λειτούργησε μεγάλο διάστημα ως «Ξενώνας» και καφετέρια. 
Έχει δύο ορόφους, που αν λάβουμε τα αρχικά δεδομένα λειτουργίας, ο κάτω όροφος, θα ήταν ίσως το Παρθεναγωγείο και το πάνω το Σχολαρχείο (Αρρένων) με ξεχωριστούς αύλειους χώρους μπρος και πίσω. Το Σχολαρχείο ήταν παλιότερος τύπος σχολείου που κάλυπτε και τις δύο τελευταίες τάξεις του σημερινού δημοτικού και την πρώτη τάξη του σημερινού γυμνασίου δηλ επτατάξιο. Το ρουστιέ - rüştiye (rusd = εφηβεία) αναφέρεται σε δευτεροβάθμια ημιγυμνάσια σχολεία, ενώ το πρώτο και μοναδικό γυμνάσιο (ιντιταντιέ) ήταν στα σημερινά δικαστήρια Μυτιλήνης, ως πρωτοβάθμιο σχολείο και λειτούργησε το 1896. 

Σε λίγη απόσταση από το Σχολείο ο Μεσαγρός και ο μιναρές 

Στο σχολείο φοιτούσαν παιδιά και από τα δύο χωριά Σκόπελος και Μεσαγρός τις οποίες οι συνοικίες ήταν κοντά. Το δε κτήριο κτίστηκε με τη συνδρομή των εύπορων Οθωμανών και από τα δύο χωριά προκειμένου να συμβαδίσουν και να μην υπολείπονται των Ελληνικών σχολείων της Γέρας (Σκόπελος, Μεσαγρός, Παπάδος, Παλαιόκηπος, Πλακάδος), τα οποία από το 1840 (Γ. Αριστείδης) είχαν Αλληλοδιδακτικά και Παρθεναγωγεία σχολεία. Στο Σκόπελο ο «Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κων/πόλεως» αναφέρει: «Εν Σκοπέλω, υπάρχει αλλολοδιδακτικό σχολείον καλώς οργανωμένον από το 1865. Ο αριθμός των μαθητών υπερβαίνει τους 100 επί 400 οικιών. Η κοινότης συντηρεί την σχολήν. Μεγάλη πτώχεια υπάρχει». Στο Σκόπελο δύο Οθωμανοί κατείχαν ελαιοτριβεία, ο Αλή Μπέη Κόμιλι και ένα δεύτερο μετέπειτα αγορασμένο από τον Ιταλό πρόξενο Φιδέλε. Ο Σκόπελος αναφέρεται στον Π. Πετρέλη ότι είναι η πρωτεύουσα του Δήμου Γέρας, εις ην εδρεύει και ο μουδίρης (ανθυποδιοικητής). 
Στη Τούρκικη Αγορά (Κάτω αγορά σήμερα του Σκοπέλου) υπήρχε και Οθωμανική Τράπεζα όπως και τζαμί το οποίο δεν υπάρχει πλέον σήμερα. Το δε κτήριο ανήκει στα περιουσιακά στοιχεία του Δημοτικού Διαμερίσματος Γέρας. 

Παναγιώτης Αγιακάτσικας